Ruimte krijgen, ruimte nemen, ruimte geven: Ons engagement voor onderwijskwaliteit!

16 juni 2022. Het is middag. Na een stevige vergadering zit de raad van bestuur van Katholiek Onderwijs Vlaanderen aan tafel, wanneer het arrest van het Grondwettelijk Hof over de eindtermen tweede-derde graad binnenkomt: een moment dat velen van de aanwezigen niet licht zullen vergeten. Het Grondwettelijk Hof vernietigt niet alleen de eindtermen, maar herbevestigt formeel dat de vrijheid van onderwijs niet zomaar door de overheid ingeperkt kan worden. Elke beperkende maatregel moet proportioneel zijn. Subsidiëring door de overheid kan nooit een argument zijn om die vrijheid te beknotten; het is precies omgekeerd: scholen krijgen subsidies om die vrijheid te garanderen. Het klopt dus helemaal niet dat wie betaalt, bepaalt – wel integendeel. Veel duidelijker hadden we het zelf niet kunnen of durven zeggen.

Wat de eindtermen zelf betreft, is er nog goed nieuws. Vanochtend hielden we met de minister en de andere onderwijsverstrekkers een persconferentie om een akkoord aan te kondigen over de methodiek waarmee we op korte termijn tot nieuwe eindtermen willen komen. De tijd dringt immers, want de leraren en leerlingen van het vijfde jaar secundair onderwijs hebben op 1 september 2023 nieuwe eindtermen nodig.

Die methodiek houdt uiteraard rekening met het arrest van het Grondwettelijk Hof. De set nieuwe eindtermen mag geen volledig onderwijsprogramma uitmaken. Dat betekent twee dingen: in de eerste plaats dat de minimumdoelen van de overheid zo geschreven zijn dat ze verzoenbaar zijn met ons pedagogisch project. Met andere woorden: we moeten ze zo goed als letterlijk in onze leerplannen kunnen opnemen. Ten tweede mogen die minimumdoelen niet alle onderwijstijd innemen, en moeten onderwijsverstrekkers eigen doelen kunnen toevoegen: voor Katholiek Onderwijs Vlaanderen, maar ondertussen ook voor meerdere andere onderwijsverstrekkers, houdt dat in dat nooit meer dan 70 % van de onderwijstijd bezet mag worden door eindtermen: zo blijft er voldoende ruimte voor eigen doelen in leerplannen, voor eigen opties van scholen, én voor eigen inbreng van leraren en lerarenteams.

Tegelijk kondigden we aan dat na de eindtermen tweede en derde graad ook die van de eerste graad herwerkt zullen worden. Momenteel hebben we daarvoor een aanvraag voor gelijkwaardige eindtermen lopen, een bewarende maatregel om zeker te zijn dat onze scholen en leraren ook volgend jaar met onze huidige leerplannen aan de slag kunnen. In afwachting van nieuwe eindtermen voor de eerste graad handhaven we uiteraard die aanvraag, en roepen we schoolbesturen met een eerste graad die de aanvraag nog niet onderschreven, op dat alsnog te doen. We weten immers nog niet wanneer die herwerkte eindtermen in voege zullen treden.

En er is ook nieuws voor het basisonderwijs. Na de oefening voor het secundair komen er, volgens dezelfde methodiek, nieuwe eindtermen voor het basisonderwijs. Ook daar is de lijn voor Katholiek Onderwijs Vlaanderen heel helder. Die nieuwe minimumdoelen moeten zo geschreven worden dat onze scholen en leraren met ons nieuwe leerplan, Zin in leren! Zin in leven!, wellicht in een Zill 2.0-versie, verder kunnen werken.

Bij dat alles staat voor ons één zaak voorop: ambitieus, kwaliteitsvol onderwijs heeft niets te maken met kwantiteit, met de hoeveelheid en uitgebreidheid van eindtermen, maar wel met diepgang: liever wat minder doelen én voldoende tijd om die grondig te verwerven, liever leerlingen die meer tijd nodig hebben beter ondersteunen, en wie meer aankan bijkomend uitdagen, dan van alles iets aan te brengen zonder dat grondig te kunnen doen. Geen kwantiteit maar diepgang – dat is de onderwijskwaliteit die wij met het katholiek onderwijs willen realiseren!

En daartoe engageren we ons uitdrukkelijk – hopelijk maakte dit congres dat heel duidelijk. We hebben ruimte gekregen; het Grondwettelijk Hof bevestigde die: laat ons die ruimte nu ook nemen. Immers, met vrijheid komt verantwoordelijkheid.

Laat ons vanuit die diversiteit van pedagogische projecten, verankerd in onze rijke katholiek-pedagogisch tradities en geïnspireerd door onze kadervisie van de katholieke dialoogschool, aan die brede onderwijskwaliteit werken.

Laat ons dat datagedreven en evidence informed doen, gevoed door de grote expertise die zich in ons netwerk bevindt, van kleuterschool tot universiteit, van lerarenteams tot pedagogische begeleiding, van voorbeelden van goede praktijk tot resultaten van wetenschappelijk onderzoek.

Laten we ons daarbij niet van de wijs brengen door al te enge invullingen van onderwijskwaliteit en schreeuwerige krantenkoppen die insinueren dat niets in ons onderwijs nog deugt en niemand nog zijn werk doet. Laat ons tegelijk die oranje-knipperlichten uit internationaal onderzoek ernstig nemen en de vele acties die we ondertussen ondernomen hebben, nog intensiever doorzetten.

Laten we ons bovendien niet verleiden tot het denken in valse tegenstellingen, bijvoorbeeld tussen welbevinden en leren, tussen kennis en vaardigheden, of tot het reduceren van onderwijs tot wat nuttig is, tot wat functioneel is. In Tertio van 7 september herinnerde Alicja Gescinska ons aan het intrinsieke belang van kennis, van leren, en het plezier en de voldoening die daarmee gepaard gaan.

Laat ons, ten slotte, van onderwijskwaliteit, van kwaliteitsbeleid, een bijvoeglijk naamwoord maken – een adjectief dat we bewust koppelen aan elke dimensie van het schoolleven en het school-maken. Laat het ons koppelen aan alles wat met het onderwijs zelf te maken heeft, met lesgeven en opvoeden, met leerlingen en ouders; maar laat het ons evengoed koppelen aan alles wat gedaan moet worden zodat er lesgegeven kan worden, zodat leerlingen en leraren samen aan de slag kunnen: zorgbeleid en ondersteuning, participatie, personeelsbeleid, infrastructuur, financies, communicatie … Laat ons ons samen engageren voor kwaliteitsvol katholiek onderwijs, met de K van katholiek en de K van kwaliteit.

Daarvoor krijgen we ruimte; daartoe nemen we ruimte; daartoe moeten we ook ruimte geven. Drie zaken wil ik daarbij nog kort toelichten.

Vooreerst: ruimte geven doen we als we met zijn allen het lerarentekort aanpakken, zowel op korte als lange termijn, in de eerste plaats door te kijken naar wat we zelf kunnen doen, en voorbeelden van goede praktijk uit te wisselen op vlak van reductie van planlast, opdrachten en coaching van beginnende leraren, enzoverder. Tegelijk vragen we de minister om een plan op lange termijn uit te werken – voorstellen daartoe deden we op 14 juli in het Vlaamse parlement: een volledige leerladder zodat er voor alle 18-jarigen die naar het onderwijs willen een diploma is; een jaaropdracht voor leraren die we affecteren aan het schoolbestuur; middelen ontkleuren en meer lineair toewijzen zodat die effectiever ingezet kunnen worden. Bijzondere aandacht blijven we vragen voor beleidsondersteuning in het basisonderwijs en voor de directeurs op alle onderwijsniveaus. Geen kwaliteitsvol onderwijs zonder voldoende en voldoende geschoold personeel.

Heel concreet, en zeker vandaag, betekent ruimte geven, ten tweede de koopkracht van onze onderwijsinstellingen herstellen en versterken. De energiecrisis en de oplopende kosten doen meer dan ooit het koopkrachtverlies voelen dat sinds 2008 opgelopen is tot minstens 300 miljoen op jaarbasis. Komt daarbij dat we heel wat onbetaalde schoolfacturen mogen verwachten. Nog urgenter kan het koopkrachtprobleem nauwelijks nog worden. We zullen dat telkens opnieuw onder de aandacht van de minister brengen: naast specifieke maatregelen om de energiecrisis aan te pakken verwachten we niet alleen een onmiddellijke volledige indexering van de werkingsmiddelen, maar op termijn ook een globaal herstel van de koopkracht. Geen kwaliteitsvol onderwijs zonder voldoende en voldoende stabiele werkingsmiddelen.

Tot slot: we vragen dat de overheid ons ruimte geeft, maar we kunnen ook onszelf, onze onderwijsinstellingen, ruimte geven. We kunnen ons eigen onderwijslandschap nog beter organiseren, zoeken naar verbanden en samenwerking, zodat scholen die onderwijskwaliteit kunnen, en kunnen blijven, realiseren.

Vanuit Katholiek Onderwijs Vlaanderen willen we daarom onze BOS-operatie een tweede adem geven: inzetten op bestuurlijke optimalisering, op kwaliteitsvol besturen dus, en daar waar er onvoldoende schaal is om dat bestuur optimaal waar te maken, een tweede beweging van bestuurlijke schaalvergroting faciliteren.

Op zes jaar tijd is het katholiek onderwijs zich gaan organiseren van 742 naar 482 schoolbesturen. Maar meer dan de helft van onze besturen zijn één-pitters: een bestuur met één school, en soms zelfs een betrekkelijk kleine school, vooral maar niet uitsluitend in het basisonderwijs. Hoogstwaarschijnlijk hebben de coronapandemie en de koopkrachtcrisis meer dan ooit duidelijk gemaakt dat een efficiënte ondersteuning en een goede ontzorging van directies en personeelsteam op vlak van personeelsbeleid, financies, infrastructuur, preventie, samenwerking, enz. levensnoodzakelijk zijn om kwaliteit te blijven leveren.

Ik roep daarom alle bestuurders en directies op om opnieuw na te gaan of er bredere bestuurlijke verbanden gevonden kunnen worden, zowel regionaal als over de onderwijsniveaus heen, om die kwaliteit en toekomst van ons onderwijs op lange termijn te verzekeren. Als u geen nood ziet om dat voor vandaag of morgen te doen, doe het dan voor overmorgen. Doe het voor de volgende generatie. Vanuit Katholiek Onderwijs Vlaanderen voorzien we in de komende drie schooljaren alvast begeleiding voor wie er werk wil van maken, met een bijzondere aandacht voor onze onderwijsinternaten en ons basisonderwijs, zonder de andere onderwijsniveaus te vergeten of uit te sluiten. Dat wordt een van de acties in ons nieuwe project 'optimaliseren en verbinden van besturen' dat eerder op dit congres aan bod kwam. Want geen onderwijskwaliteit zonder optimaal bestuur, efficiënte ondersteuning, en goede ontzorging van directies en hun personeelsteams.

Dames en heren, ruimte krijgen, ruimte nemen, ruimte geven: dat is ons vaste engagement om samen voor brede onderwijskwaliteit te gaan, vanuit het beste dat we als katholiek onderwijs te bieden hebben. Dank u voor uw aandacht.

Lieven Boeve

directeur-generaal Katholiek Onderwijs Vlaanderen

19 september 2022, ICC Gent